آنچه حائز اهميت ويژه اي است اين که قاريان محترم در اين مرحله جهت موفقيت در فراگيري و اداء صحيح اين قواعد و احکام از گوش دادن به نوارهاي تلاوت اساتيد مشهور غفلت نورزند و پس از آموختن هر قاعده، موارد آن را در نوار تلاوت جستجو کرده و پس از چندين بار گوش دادن به نوار، اين بار خود به تلاوت بپردازند.

   همچنين بهتر است اين جلسات تمرين را با شرکت يکي از هم دوره هاي خويش برقرار کنند و هر يک از آنان تلاوت دوست خود را کنترل و با نوار موردنظر مقايسه کنند. بديهي است که شرکت در محضر يک استاد مجرب و داراي ويژگي«حسن اداء» قواعد، از لوازم موفقيت شاگرد قرآن است.

   در اين متن همانطور که ملاحظه خواهيد کرد فرض بر اين است که شاگرد ما، هر چند دوره روخواني و روانخواني را به خوبي گذرانده است و از اين لحاظ مشکلي ندارد، اما لهجه فارسي دارد و حرکات را به فارسي اداء مي کند و نيز بين حروف مختلف زبان عربي مثل(ء-ع) و يا (ذ-ز-ض-ظ) و... تفاوتي قائل نيست. بايد دانست که اجراي قواعد تجويدي جز در بستر و زمينه «لهجه عربي» پسنديده و چه بسا ميسر نيست.

   پيامبر عظيم الشأن اسلام، حضرت محمد(ص) فرمود: «قرآن را با لحن ها و اصوات عرب بخوانيد...».(الکافي/جلد2/ص614). لذا روش تدريس و تمرين بايد به نحوي باشد که قاري عملاً در جهت کسب اين لهجه هدايت و راهنمايي شود و از لهجه عجم در کلام عرب فاصله گيرد.

   در مجموع به نظر مي رسد لهجه عرب سه کليد اصلي و مهم دارد که تسلط به آن ها ما را به مقصود نائل مي سازند:

1-      تلفظ حرکات عرب

2-      تلفظ حروف عرب

3-      قواعد تفخيم و ترقيق(صداهاي پر حجم و کم حجم).

   در واقع قاريان قرآن با فراگيري اين سه مطلب، از کاربرد لهجه عجم در کلام عرب دور مي شوند. بنابراين شايد بتوان دوره اي را که قاريان قرآن بايد در انتقال از مرحله «روخواني- روانخواني» به مرحله «تجويد» پشت سر گذارند، دوره « فصيح خواني» ناميد.

   در اين دوره شاگردان صرفاً به کاربرد کليدهاي سه گانه يادشده خواهند پرداخت. حرکات از فارسي به عربي تغيير مي يابد، حروف ده گانه عربي متفاوت با نوع فارسي را فراخواهند گرفت و با برخي از قواعد تفخيم و ترقيق آشنا خواهند شد.

   دوره فصيح خواني در واقع يک دوره مقدماتي و تسهيل کننده ورود به مرحله تجويد سطح يک است. هم چنين در اين دوره عملاً توانايي و تسلط در روانخواني نيز افزايش ميابد.

   بنابراين متن حاضر عملاً براي هر دو دوره فصيح خواني و «تجويد سطح يک» تدوين شده است. با اين توضيح که کلاس فصيح خواني فقط به فراگيري سه کليد ياد شده اختصاص مي يابد.

   لازم به ذکر است مطالب اين قسمت برگرفته از کتاب «حلية القران»، نوشته «سيد محسن موسوي بلده» مي باشد.

تلفظ صحيح حرکات

(کليد اول لهجه عربي)

   همانگونه که ذکر شد اولين کليد مهم لهجه عربي و قرائت قرآن کريم، اداء صحيح حرکات «کوتاه» و «کشيده» است. اگر کمي دقت کنيم در لهجه فارسي بين حرکات کوتاه و کشيده دوگونه تفاوت وجود دارد:

1-   فتحه و کسره و ضمّه از لحاظ زماني کوتاه، ولي الف، واو  و  ياء مدّي به صورت کشيده – به اندازه دو برابر حرکات کوتاه – تلفظ مي شوند.(تفاوت کمي).

2-   صداهاي کوتاه فارسي غير از تفاوت در مقدار کشش، از لحاظ نحوه ي تلفظ هم با صداهاي کشيده فارسي مغايرت دارند.(تفاوت کيفي).

   مثلاً در کلمه فارسي«برادر» براي اداء فتحه حرف«ب»، دهان تقريباً به صورت افقي باز مي شود. اما براي تلفظ «الف مدّي» در کلمه «بابا»، دهان به صورت عمودي و پر حجم باز مي شود. بنابراين در گويش فارسي هر قدر فتحه را بکشيم تبديل به الف فارسي نمي شود و بالعکس اگر الف را کوتاه کنيم، فتحه فارسي نخواهد شد.

   همين تفاوت را عيناً بين کسره و ياء مدّي فارسي و نيز بين ضمّه و واو مدّي فارسي ملاحظه خواهيم کرد:

کِتاب – کيف             گُل – گوش

   حالا به قانون لهجه عربي توجه کنيد:

   در لهجه عرب، بين صداهاي کوتاه و کشيده، فقط تفاوت کمي وجود دارد اما تفاوت کيفي ندارند. بنابراين در عربي فتحه با الف مدّي فقط در ميزان کشش متفاوتند اما از لحاظ کيفي عيناً مثل هم تلفظ مي شوند. پس در کلمه عربي«بَرَزُوا» براي تلفظ صداي کوتاه فتحه«ب»، دهان به صورت افقي باز مي شود و دقيقاً در کلمه«بارِزُون» نيز براي الف مدّي، دهان به صورت افقي – عيناً مثل فتحه – باز مي شود و تنها تفاوتشان در ميزان کشش آن هاست.(فتحه کوتاه و الف مدّي کشيده تلفظ مي شود.

   لذا در لهجه عرب، اگر صداي فتحه را ادامه دهيم تبديل به الف خواهد شد و الف مدّي را اگر کوتاه کنيم تبديل به فتحه مي گردد.(الف مدي دو برابر فتحه است).

   همين قانون عيناً بين کسره و ياء مدّي و نيز بين ضمّه و  واو مدّي عربي حاکم است. مثلاً :

حَفظنا ها – حفيظ            قُل – قولا